Mustafa Kemal dansa sevdalıydı. Dans aşkının kökleri çocukluğuna uzanıyordu. Selanik’te mahalle
ve okul arkadaşı olan Savaş İlbay anılarında şöyle anlatıyor:“Artık büyümüştük. Rüştiye öğrenimi
yapıyorduk. Tatil zamanlarımızı biz daima oyunlarla geçirirken, O azınlıkların serbest hayatından
yararlanarak edindiği birkaç dostunun evine gider, Fransızca öğrenir, o zamanın modasına göre
polka, mazurka, kadril ve vals gibi bizlerin adını bile çok sonradan duyduğumuz salon oyunlarını
öğrenir, dans ederdi.”
Bir başka arkadaşı Fuat (Bulca) ise Halil Efendi’den Fransızca ders alıyordu. Mustafa Kemal de
okuldaki Fransızcasını geliştirmek daha doğrusu konuşmasını geliştirmek istedi. Fuat ile birlikte Halil
Efendi’nin yanına gittiler. Halil Efendi’nin bir de birkaç küçük dükkânın üstünde açtığı bir salon vardı.
Burada o zaman çok yaygın hem de gözde olan vals ve polka başta olmak üzere çeşitli dans dersleri
veriliyordu.
Salona gelenler Fransızca konuşuyordu. Mustafa Kemal ve Fuat Bulca Fransızcalarını ve
konuşmalarını geliştirmek için bu salona gelmeye başladı. Mustafa Kemal bu fırsattan yararlanarak
Batı danslarını öğrenmeye başladı. Kısa zamanda çok güzel dans etmeyi öğrendi.
İstanbul’da okumaya başladıktan sonra tatil için annesinin yanına gittiğinde boş durmayan Mustafa
Kemal, valsi iyice öğrendi. Okulda boğucu ve kasvetli havayı değiştirmek ve çağdaş bir subay olmak
için Mustafa Kemal kendince bir şeyler yapmaya çabalıyordu. “İleride kurmay subay olduğunuzda
dans bilinmesi gereken şeyler arasındadır” diyerek arkadaşlarına vals öğretmeye başladı.
Teneffüslerde öğrenmek isteyenlere dans dersleri verdi.
Savaşlar içinde geçen yılların ardından, cumhuriyetin doğuşu gündemin dışında kalan konuları ele
almaya olanak sağladı. Ekonomi, eğitim, öğretim, bilim, kültür, sanat, dil, tarih, gündelik yaşam…
Bunlardan biri de danstı.
İzmir Kız Öğretmen Okulu’nu görmeye gelen Mustafa Kemal’e Selim Sırrı (Tarcan) ile Mualla (Anıl)
bir zeybek dansı sundu. Alkışlarla tekrar tekrar oynandı. Mustafa Kemal onları kutladı: “Selim Sırrı
Bey, zeybek dansını yeniden hayata geçirirken ona bir medeni şekil vermiştir” dedi. “Bu sanatkâr
üstadın, eseri hepimiz tarafından seve seve kabul edilerek millet ve toplum hayatımızda yer tutacak
kadar gelişmiş, güzel bir şekil almıştır. Artık Avrupalılara ‘Bizim de mükemmel bir dansımız var’
diyebiliriz ve bu oyunu salonlarımızda, gösterilerimizde oynayabiliriz. Bu zeybek dansı her toplu
gösteride kadınla birlikte oynanabilir ve oynanmalıdır.”
Gazeteciler bu konuda görüş istediğinde Mustafa Kemal şöyle dedi: “Selim Sırrı Bey ile şimdi dansı
hakkında ufak bir görüşmede bulunduk. Hiç kuşkusuz Selim Sırrı Bey ülkede yüksek bir sanatkârdır.
Ülkemizin her tarafında yüksek ve milli danslarımız vardır. Benim gördüğüme göre en görülmeye
değer olan zeybek dansıdır. Çok arzu ederim ki bu iyi oynanan milli dansı halk kabul etsin ve herkes
oynasın.”
Dostluğu, kardeşliği ve barışı çoğaltmanın bir yolu da müzik ve danstı. 70 yıl önce Eylül 1936 yılında
Avrupa’da kimi ülkeler İkinci Dünya Savaşı’na yol açacak hazırlıklar içindeyken Atatürk ülkeleri
kaynaştıracak bir çabanın içindeydi. İstanbul’da Türkiye, Bulgaristan, Yunanistan, Yugoslavya ve
Romanya’nın katılımıyla Balkan Festivali başladı. Festivale Atatürk bizzat katıldı. Kazım Dirik’e
yazdırıp okuttuğu notta, “İnsanlıkta mutluluk işte böyle insanoğullarının birbirine yaklaşması,
insanların birbirini sevmesi, hepsinin temiz duygu ve düşüncelerini birleştirmesiyle olacaktır. Bu
geceki birleşik durumumuz bu insancıl idealin yüksek işaretidir. İşte bunun için ev sahibi olarak bütün
değerli misafirlerimize derin sevinçlerimi ifade ederim” yazılıydı.
Bir Türk çocuğa da şu notu yazdırıp okuttu: “Bir ulus çok şeyde devrim yapabilir ve bunların
hepsinde de başarı kazanabilir. Fakat müzik devrimidir ki ulusun yüksek gelişiminin belgesidir.”
Festivalde Artvin halkoyunları ekibi birinci oldu. Artvin barı oynanırken Atatürk’ün bar başı olarak
oyuna katılmasından sonra bu oyun “Atabarı” olarak anılmaya başladı. Atatürk bu festivalde zeybek
ekibine de eşlik etti.
14 Eylül Cumartesi gecesi Büyükada’da Yat Kulübü’nde bir balo verildi. İstanbul Valisi ve Belediye
Başkanı Muhiddin Üstündağ açış konuşmasında bir şeyin altını çi“Balkan ülkeleri arasında dostluk
önemlidir.”
Balkan ülkelerinin gençleri Atatürk’ün çağrılısı olarak sırayla ulusal oyunlarını boşaltılan büyük
havuzun içinde sergiliyorlardı. Daha sonra beden eğitimi öğretmeni olan Ziya Samanlı zeybek dansı
ekibi içindeydi. Ekip başarıyla oyunlarını sergiledi. Atatürk gençleri kutladı. Onları büfeye davet etti.
Bir şeyler yiyen gençlerden Ziya Samanlı’ya işaret eden Atatürk, “Böyle köşeye çekilip yalnız durmak
olmaz. Efeler de dans ederler. (Oturan bayanları işaret ederek) Bu hanımlardan birini dansa kaldır.”
O kadar içten ve özendirici sesle söyledi ki, genç çalan valsi duymasına karşın ‘Olmaz ben bu dansı
bilmiyorum!’ diyemedi. Gidip bir bayanı dansa kaldırdı. Heyecanı her halinden belli olduğu için bayan
genç Ziya’nın kulağına “Heyecanlanma! Bana uymaya çalış!” dedi. Atatürk onları izliyordu. Vals bitti,
genç Ziya yerine geçecekken yanına yeniden çağırdı. Bu arada dans ettiği bayan yerine oturdu.
Atatürk, “Olmaz! Damın danstan sonra yerine yalnız gitmesi olmaz! Sen ona eşlik edeceksin. Bir şey
daha var. Tanıştığın hanımın elini öpmen gerekir” dedi.
Bu sözleri dans eden bayan da duymuştu. Kalkıp genç Ziya ile birlikte salonun ortasına yürüdü.
Sonra geri döndüler. Genç Ziya ona eşlik etti. Bayan oturdu. Elini öperek ayrıldı. Genç Ziya bu kez
bayanın elini öptükten sonra alnına koymuştu. Atatürk bunu gördü. Gencin yüzüne yanlışını vurmadı.
Yanlarından geçerken Atatürk Saffet Arıkan’a “Nasıl hareket edeceğini kendisi gecikmeden
öğrenecektir!” dedi. Bir yandan ulusları kaynaştırmaya çalışan Atatürk öte yandan da çağdaş
yaşamın gereklerini gençlere uygulamalı olarak gösteriyordu. Genç Ziya ve salondakiler dans ve
kadına saygıyı o an öğrenmişlerdi.
Cumhuriyetin ilanın üçüncü yılıydı. Ankara’da bir balo veriliyordu. Mustafa Kemal katıldığı baloda bir
milletvekilinin eşiyle hiç ilgilenmediğini ve başka kadınlarla dans ettiğini gördü. Kadın çok şişmandı.
Mustafa Kemal ona bir ders vermek istedi. Milletvekilinin eşinin yanına gitti ve onu dansa çağırdı.
Şişman kadın büyük bir sevinçle kalktı ve dansa başladılar. Mustafa Kemal, “Çok güzel dans
ediyorsunuz, üstelik de çok hafifsiniz, sorulmaz; ama kaç yaşındasınız?” diye sordu. Milletvekilinin
eşi, “Ben henüz üç yaşımdayım” dedi. “Türk ulusuna sunduğunuz cumhuriyet sayesinde yaşıyoruz.
Bu yüzden gerçek yaşım kaç olursa olsun ben kendimi üç yaşımda farz ediyorum.”
Dans bitti. Atatürk bayanı yerine kadar götürdü. Sonra eşini çağırttı. Milletvekili dönüp eşinin yanına
geldi ve eğilerek onu dansa kaldırdı. Canı sıkkın olan eşine dayanamayıp sordu:
“Paşa ne söyledi sana?” “Sana ne söyledi?” karşılığını verdi. Bayan anlattıktan sonra “Bu son
sözlerinle beni mahkûm ettin” dedi.“Neye mahkûm ettim?”“Tüm balo süresince başka hiç kimse ile
dans etmemeye. Her dansı beraber yapacağız!”
Bu olaydan sonra milletvekili hiç dans etmediği eşini dansa kaldırmaya başlamıştır.
Atatürk’ün çağdaşı olan İzmir’de “Le Levant” gazetesini çıkaran Willy Sperco “Mustafa Kemal
Atatürk” adlı yapıtında şöyle diyor: “Gazi Mustafa Kemal’i pek çok kere balolarda, resmi kabullerde
akşam yemeklerinde, Ankara ve İstanbul danslarında görme imkanım oldu. Kadınlarla, diplomatlarla
konuşuyor, sonra tekrar dans ediyor veya briç oynamak için bir salona çekiliyordu.
“Nadiren üniformalı polisler tarafından gözetildiği fark edilirdi. Dans sırasında ona yaklaşabilen veya
kazara sürtünen kim olursa olsun dudaklarında hafif bir tebessümle özür diliyordu. Zira o da diğer
dans edenlerden biriydi. Eylül 1925’te İzmir’de Kızılay yararına bir baloda hazır bulunuyordu.
Sofya’da ‘Union Club’ta dans ettiği gibi vali yardımcısının kızını fokstrot yapmaya davet etti.
Müslüman kadınlar heyecanla ve hayranlıkla onu seyredip alkışladı.”
Hava kuvvetlerinde genç bir pilot subay olan Burhan Göksel ağır bir kaza geçirmişti. Ayakları birkaç
yerden kırılmıştı. Tedavi için İngiltere’ye gönderildi. Sedye ile gittiği Londra’dan koltuk değnekleriyle
anne, babası ve nişanlısı ile geri döndü. Taksim’de bir gece kulübünde ailece oturdukları masada
dans edenleri izliyorlardı. Birden içerideki eğlence durdu. İçeri Atatürk girdi. Herkes ayağı kalkıp
saygı gösterdi. Atatürk, Göksel Ailesi’ni görünce onların masasına oturdu. Caz başladığında Atatürk,
Burhan Göksel’in nişanlısını dansa davet etti. Bir süre sonra masaya döndüler. Atatürk oturdu; ancak
genç kız ayakta duruyordu. Atatürk Burhan Göksel’e döndü sihirli ve güçlü gözleriyle baktı: “Haydi
bakalım havacı, nişanlınla dans et!” Burhan Göksel şaşırdı. Yanındaki koltuk değneklerine baktı.
Daha sonra da durumunu aktardı: “Henüz yürüyemiyorum, emirlerinizi yerine getiremeyeceğim için
çok üzgünüm.”
Atatürk, bu sözleri sanki duymamış gibi “Nişanlını dansa kaldırmanı istiyorum” diye tekrarladı. Bu
sözler karşısında ağzından tek söz çıkmayan Burhan Göksel aylardır yanında taşıdığı ve kim bilir
daha yıllarca taşıyacağı koltuk değneklerine el sürmeden yerinden kalktı. Nişanlısını yanına alıp
salonun ortasına gidip dans etti.
Burhan Göksel’in bu anısını dinleyenlerden biri, “Ne kuvvetli emir değil mi?” diye sordu.
Çok eski anılara dönen ve adeta onu tekrar yaşayan Burhan Göksel ona şu yanıtı verdi:
“Hayır efendim, o bir emir değildi” dedi. “O, Atatürk’ün büyüleme kuvvetiydi.”•
Yaşar Öztürk
butundunya.com’dan